สารสำคัญในกัญชา

การวิจัยพบว่ากัญชาผลิต cannabinoids 100กว่าชนิด และสารเคมีที่มีประโยชน์อื่นๆ กว่า 400 ชนิด

The endocannabinoid system

ระบบเอนโดแคนนาบินอยด์ Endocannabinoid System เป็นระบบการสื่อสารเฉพาะที่พบในสมองและร่างกายซึ่งมีผลต่อการทำงานที่สำคัญหลายอย่างประกอบด้วยโมเลกุลตามธรรมชาติที่เรียกว่า Cannabinoid และระบบการทำงานสื่อประสาท ส่วนเหล่านี้ทำงานร่วมกันเพื่อควบคุมกิจกรรมต่างๆรวมถึงอารมณ์ ความจำ การนอนหลับ และความอยากอาหาร ดังนั้นกัญชาจึงเป็นยาที่สามารถรักษาอาการเจ็บป่วยต่างๆได้โดยออกฤทธิ์ต่อระบบเอนโดแคนนาบินอยด์ในร่างกายของเรา

บทความนี้จะกล่าวนี้สารสำคัญหลักๆ ที่ได้รับการศึกษาแล้ว

Tetrahydrocannabinol (THC)
สารสำคัญ THC เป็นสารหลักในกัญชาทที่มีองค์ประกอบมีฤทธิ์ทางจิตประสาท มีประสิทธิภาพเป็นยาแก้ปวด นำไปสู่การยอมรับกัญชาอย่างกว้างขวางในฐานะการรักษาทางการแพทย์ เป็นที่นิยมในหมู่ผู้ใช้ทางสันทนาการ และใช้ในการรักษาคนไข้กลุ่มปวดเรื้อรัง ผู้ต้องการลดผลข้างเคียงของเคมีบำบัด ผู้ป่วยลมชัก หรือต้องการเพิ่มความอยากอาหารในกลุ่มผู้ป่วยเรื้อรังหรือ HIV ทั้งนี้ การทำงานของยายังไม่ได้วิจัยในการใช้อย่างปลอดภัยทางเภสัชกรรมเป็นวงกว้างจากความกังวัลถึงผลข้างเคียงต่อจิตประสาท ปัจจุบันมีการค้นพบเกี่ยวกับการใช้ CBD ควบคู่กับ THC เพื่อช่วยต่อต้านอาการหวาดระแวงและผลกระทบทางจิตประสาทได้

THC เป็น psychoactive compound ซึ่งส่วนใหญ่จะจับกับ cannabinoid receptors ซึ่งพบอยู่ 2 กลุ่มหลักคือ CB1 และ CB2 โดย CB1 จะพบมากที่ (1) ระบบประสาทส่วนกลาง (Central nerve system) โดยเฉพาะในส่วน basal ganglia, hippocampus, cerebellum และ cortex ซึ่งสะท้อนกลไกการเกิด psychotropic effect ของ THC ซึ่งเป็นองค์ประกอบหลักในสารสกัดกัญชา และ (2) ในระบบประสาทส่วนปลาย (Peripheral nerve system) ในขณะที่ CB2 receptors จะพบที่เนื้อเยื่อระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย (Immune system)4,5 ดังนั้นจึงมีผลต่อ ความอยากอาหาร การย่อยอาหาร อารมณ์ ความรู้สึก ความจำ การเรียนรู้ และพฤติกรรม นอกจากนี้ยังมีการค้นพบว่าอาจมี receptors อื่นๆ ที่อาจมาทำหน้าที่เช่นเดียวกับ cannabinoids receptors

Cannabidiol (CBD)

มีความสามารถในการจับกับ CB1 และ CB2 receptors แบบโดยตรงได้เพียงเล็กน้อย แต่มีลักษณะเป็น negative allosteric modulator กับ CB1 receptor ซึ่งส่งผลกับการทำงานกับ receptors อื่นๆ ทำให้สามารถลดอาการปวด อาการอักเสบ และลดความกังวลได้ การค้นพบกลไกการออกฤทธิ์ของสารกลุ่มนี้ รวมถึงการค้นพบ endocannabinoids ซึ่งเป็น endogenous agonists ของ cannabinoids receptors เช่น N-arachidonoyl-ethanolamine (AEA; anandamide) และ 2-arachidonoylglycerol (2-AG)5 ทำให้มีความเข้าใจในกลไกการออกฤทธิ์ของสารกลุ่มนี้รวมถึงผลข้างเคียงมากยิ่งขึ้น และมีการนำมาวิจัยเพื่อประโยชน์ในการรักษาอาการหรือโรคต่างๆ อาทิ อาการปวดเรื้อรัง ปลอกประสาทเสื่อม มะเร็ง โรคลมชัก อาการวิตกกังวล และช่วยกระตุ้นความอยากอาหาร  ความผิดปกติด้านการนอน  ต้อหิน โรคโครห์นและลำไส้อักเสบ โรคพาร์กินสัน โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ โรคสมาธิสั้น (ADD) และภาวะป่วยทางจิตจากเหตุการณ์รุนแรง (PTSD) ซึ่งแต่ละอาการ ก็มีระดับการตอบสนองที่แตกต่างกัน ผู้ใช้จึงควรอยู่ในการดูแลของแพทย์

Cannabidiol ถูกค้นพบครั้งแรกในปีพ. ศ. 2483 แต่เพิ่งได้รับการอนุมัติจากองค์การอาหารและยาเป็นยาต้านอาการชักไม่นานมานี้ CBD ได้สนใจมากขึ้นอย่างรวดเร็วจากการศึกษาผลลัพย์ต่ออาการโรควิตกกังวล ความเจ็บปวด ตลอดจนกรณีการรักษาด้วยกัญชาและ CBD สามารถใช้ได้ผลกับผู้ป่วย PTSD หรือโรคจิต ที่นำไปสู่การขยายผลิตภัณฑ์ CBD ในตลาดสุขภาพจำนวนมาก

Cannabidiol หรือ CBD เป็นเพียงหนึ่งในสารประกอบที่มีฤทธิ์มากกว่า 100 ชนิดในพืชกัญชาที่ทำหน้าที่เกี่ยวกับระบบเอนโดแคนนาบินอยด์ในร่างกายซึ่งเป็นระบบที่สร้างความสมดุล ซึ่งมีตัวรับในสมองระบบประสาทและระบบภูมิคุ้มกัน พร้อมคุณสมบัติที่เป็นเอกลักษณ์และศักยภาพในด้านสุขภาพการแพทย์จากธรรมชาติ

Cannabinol (CBN)
สารประกอบสำคัญที่มีผลการทำงานเป็นยาช่วยในการนอนหลับ cannabinol มีอยู่เป็นสัดส่วนน้อย และพร้อมใช้งานน้อยกว่า CBD หรือ THC แม้ว่าจะเป็นหนึ่งใน cannabinoids แรกที่ถูกค้นพบ CBN ผลิตขึ้นเมื่อ THC ถูกออกซิไดซ์ซึ่งเป็นสาเหตุที่ทำให้ดอกกัญชาแห้งที่สัมผัสกับออกซิเจนสามารถเป็นแหล่งที่ดีสำหรับการสกัด CBN นอกเหนือจากการเป็นตัวช่วยในการนอนหลับที่มีประสิทธิภาพแล้ว CBN ยังร่วมกับ CBD และ THC ในคุณสมบัติต้านการอักเสบที่มีประสิทธิภาพ การบรรเทาอาการซึมเศร้า และภาวะทางระบบประสาทเช่นโรคลมชักและอัลไซเมอร์

Cannabigirol (CBG)
CBG เป็น cannabinoid ที่มีจำนวนน้อยมาก แต่มีประโยชน์ต่อการรักษาปัญหาที่เกี่ยวข้องกับโรคต้อหิน ภาวะซึมเศร้า และการบรรเทาอาการปวด รวมถึงมีส่วนเสริมความชุ่มชื้นให้ผิวตามธรรมชาติ CBD เป็นสารตั้งต้นทางเคมีให้กับ cannabinoids อื่น ๆ เช่น CBD และ THC เนื่องจากผ่านกระบวนแปรเคมีระหว่างการเจริญเติบโตของพืช ด้วยเหตุนี้จึงมักมีความสัมพันธ์ผกผันระหว่าง CBG ระดับสูงและ THC ระดับต่ำ CBG ไม่ทำให้มึนเมา

CBG ถูกค้นพบว่ามีประสิทธิภาพในการรักษาโรคต้อหินเนื่องจากช่วยลดความดันในลูกตา เป็นยาขยายหลอดเลือด และมีฤทธิ์ป้องกันระบบประสาท ในการทดลองพบว่า CBG มีประสิทธิภาพในการลดลักษณะการอักเสบของโรคลำไส้อักเสบ และ สามารถปกป้องเซลล์ประสาทในหนูที่เป็นโรคฮันติงตันซึ่งมีลักษณะการเสื่อมของเซลล์ประสาทในสมอง รวมถึงมีผลวิจัยเบื้องต้นที่บ่งชี้ว่า CBG อาจสามารถยับยั้งการเติบโตของเซลล์มะเร็งลำไส้ใหญ่และทวารหนัก

Cannabichromene (CBC)

CBC เป็นอีกหนึ่ง cannabinoid ที่ไม่ออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทซึ่งแม้จะมีการค้นพบในทศวรรษที่ 1960 แต่ก็ยังไม่ได้รับการศึกษาอย่างละเอียด มีงานศึกษาบางตัวที่ชี้ว่า CBC เพิ่มคุณสมบัติในการบรรเทาอาการปวดของ THC และอาจมีคุณสมบัติในการต้านอาการซึมเศร้าที่มีประสิทธิภาพมากกว่า CBD นอกจากนี้ยังเกี่ยวข้องกับการรักษาอาการคลื่นไส้อาเจียน เป็นเรื่องของการศึกษาทางการแพทย์ต่อไป

สารประกอบอื่นๆ cannabinol (CBN), cannabigerol (CBG) และ cannabichromene (CBC) และการมีปฏิสัมพันธ์กับระบบ endocannabinoid ทั้งหมด ยังอยู่ในขั้นการศึกษาเพื่อดูว่าการนำมาใช้ประโยชน์จะมีผลที่ดีเช่นเดียวกับที่สาร THC ที่มีฤทธิ์ในการรักษาโรคหรือไม่

ประเภทและรูปแบบของกัญชาในปัจจุบัน

• ยากัญชาทางเภสัชกรรมที่ผลิตสังเคราะห์ อาทิ nabiximols (Sativex®) Sativex ซึ่งเป็นสเปรย์ฉีดจมูกหรือช่องปากได้รับการรับรองในกว่า 24 ประเทศในการรักษาอาการเกร็งเนื่องจากโรคระบบประสาทส่วนกลางเสื่อม และ cannabinoids สังเคราะห์เช่น Dronabinol®
• กัญชาสมุนไพรที่ควบคุมและได้มาตรฐาน (ผลิตภัณฑ์จากพืช) เช่นผลิตภัณฑ์ยาจากองค์การเภสัชกรรม ตำรับยาสมุนไพรที่มีส่วนผสมจากกัญชาโดยการวิจัยในมหาวิทยาลัย และคลินิกที่ถูกกฏหมาย
• กัญชาสมุนไพรที่ไม่ได้รับการควบคุมและผิดกฎหมาย (ผลิตภัณฑ์จากพืช) ซึ่งมีความเข้มข้นของสารสำคัญที่ไม่แน่นอน มีสิ่งสกปรกที่อาจเป็นอันตรายเช่นแบคทีเรียและเชื้อรา

บทความ ภัทรเพ็ญ มโนรมย์ภัทรสาร

สวัสดีคลินิกเวชกรรม